Nie tylko ciało cierpi po wypadku

Ludzie w swoim życiu przeżywają różne kryzysy i zdarza się, że doświadczają sytuacji tragicznych. Wypadki drogowe są szczególną grupą tych sytuacji. Często jest to wydarzenie traumatyczne, w którym istnieje realne zagrożenie zdrowia, a nawet życia. Sytuacje, w których człowiek konfrontuje się ze śmiercią, fizycznym i psychicznym cierpieniem swoim lub otaczających go ludzi, często wywołują negatywne skutki dla jego psychiki. To, co warto podkreślić, to fakt, że pewne negatywne psychologiczne konsekwencje mogą pojawić się zarówno u osób, które nie doznały fizycznych obrażeń, jak i u tych, którzy po wypadku musieli długimi tygodniami wracać do fizycznej sprawności. Mogą pojawić się u uczestników, ale także u świadków wypadków.

Jest wysoce prawdopodobne, że człowiek, który przeżył traumatyczne zdarzenie, nie będzie zachowywał się tak jak do tej pory. Pamiętaj, nie ma w tym nic złego! To, co przeczytasz poniżej i co może (ale nie musi) wystąpić, jest naturalną reakcją na nienaturalną sytuację. Ważne jest, abyś posiadł wiedzę na temat tego, w jaki sposób może funkcjonować osoba po traumie. Zrozumienie tego, co się dzieje z nami lub z naszymi bliskimi, może przyspieszyć i ułatwić proces zdrowienia oraz na nowo odnaleźć radość życia.
 

Jakie zachowania i myśli mogą się pojawić

Kiedy człowiek doświadcza traumatycznego zdarzenia lub jest jego świadkiem, pojawiają się charakterystyczne objawy, o których każdy z nas powinien wiedzieć.

Na początku  występuje szok, rodzaj zawieszenia.
Może się zdarzyć, że w pierwszych dniach po wypadku nie pamiętamy tego, co się stało. Nasze zachowanie będzie inne niż do tej pory. Pewne czynności będą wykonywane mechaniczne, możemy o nich nie pamiętać, a to, co robimy, dla obserwujących może wydawać się dziwne, np. możemy do zmywarki wkładać brudne ubrania albo możemy wyjść do sklepu, zapominając założyć butów.

Uporczywe wspomnienia.
Zarówno w snach, jak i na jawie możesz doświadczyć powracających, uporczywych wspomnień, które wywołują bardzo dużo negatywnych emocji. Co może je wywołać? Mogą je wywoływać różnego rodzaju bodźce przypominające Ci wypadek, na przykład widok podobnego samochodu lub godzina, w której doszło do zdarzenia.  Czasami wspomnienia bywają bardzo realne. Zdarza się, że masz wrażenie, iż wszystko dzieje się po raz kolejny, tu i teraz. Te wspomnienia mogą być tak realistyczne,  jakbyś ponownie przeżywał traumę.

Lęk.
Może pojawiać się na myśl o wypadku lub zupełnie niespodziewanie. Strach jest typową reakcją na sytuacje niebezpieczne. Po silnych przeżyciach, jakie niesie za sobą wypadek drogowy, możesz czuć go nadal, choć zagrożenie życia dawno minęło. Dzieje się tak dlatego, bo Twoje poczucie bezpieczeństwa zostało zmienione na niekorzyść.

Kłopoty ze snem.
Jest to bardzo częsty objaw. Możesz doświadczać koszmarów lub problemów z zasypaniem. Brak snu lub sen przerywany przeszkadza w prawidłowym funkcjonowaniu i powrocie do zdrowia.

Unikanie jazdy samochodem oraz miejsc, przedmiotów przypominających zdarzenie, ludzi oraz rozmów na ten temat.
Jest to częsty sposób radzenia sobie z bólem związanym z traumą.

Często pojawiają się objawy somatyczne, takie jak bóle głowy, pleców, brzucha lub innych części ciała. Lekarz po badaniu nie stwierdza choroby.

Obwinianie się i wstyd: „Mogłem pomóc, to ja powinienem zginąć, to moja wina itp”. Wiele osób obwinia się o rzeczy, które zrobili, i te, których nie zrobili, aby przeżyć. Wstyd pojawia się dlatego, że w trakcie wydarzenia zachowali się tak, jak nigdy by się nie zachowali w bezpiecznych warunkach. Takie myśli mogą prowadzić do poczucia bezradności i depresji.

Wzrost spożycia alkoholu lub narkotyków (!!!) – stwarza to dodatkowe, osobne problemy.

Ponadto możesz doświadczyć:

 - rozdrażnienia, wybuchów gniewu, apatii lub nadmiernego pobudzenia; reakcji odrętwienia i pustki emocjonalnej. Możesz mieć zaburzenia koncentracji i pamięci. Możesz być nadmiernie czujny i przesadnie troszczyć się o bliskich.
 

Co to jest Zespół Stresu Pourazowego (PTSD)

To, co najważniejsze, to świadomość, że zmiana dotychczasowego zachowania oraz doświadczanie powyższych objawów jest naturalną reakcją w nienaturalnej sytuacji. Pierwszy okres po traumie, podczas którego występują niektóre lub większość z powyższych objawów, nazywa się ostrą reakcją na stres (ASD – Acute Stress Disorder). Trwa mniej więcej miesiąc, w którym przysłowiowy czas bardzo leczy rany. Po tym okresie większość uczestników wypadku, lub jego świadkowie, powraca do wcześniejszych zachowań i prawidłowego funkcjonowania. Zdarza się jednak, że mijają kolejne tygodnie, miesiące, a poprawy nie widać. Objawy się nasilają, złe samopoczucie zaczyna przekładać się na kontakty społeczne i pracę – jest to wówczas bardzo niepokojący sygnał, który może świadczyć o rozpoczęciu Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD). Wtedy warto się zgłosić do ośrodka specjalizującego się w diagnozie PTSD i leczeniu traumy.
 

Jak mogą pomóc przyjaciele oraz rodzina?

Ogromny wpływ na radzenie sobie z traumą ma pomoc najbliższej rodziny, przyjaciół, a także pracodawcy. Wsparcie adekwatne do sytuacji często pomaga ponownie cieszyć się życiem. Rodzina i przyjaciele, którzy są prawdziwym wsparciem i którzy to wsparcie niosą w umiejętny sposób, są olbrzymim katalizatorem do tego, aby osoba po traumie szybko wróciła do prawidłowego funkcjonowania.

Jeżeli jesteś w sytuacji, w której ktoś Ci bliski doświadczył traumatycznego wydarzenia, to pamiętaj, żeby nie unikać rozmów na temat tego, co się stało. Często boimy się rozmawiać o trudnych chwilach w obawie, że ktoś dla nas ważny będzie znowu cierpiał, przypominając sobie to, co się wydarzyło. A prawda jest taka, że te wspomnienia i tak się pojawiają, dlatego warto jest, aby poszkodowany nie był z nimi sam na sam.

Często sama osoba po traumie nie chce mówić o swoich doświadczeniach w obawie, że wyrządzi nam stres związany z jego osobistymi przeżyciami. Bądź gotowy wysłuchać. Nawet wiele razy tego samego. Ale nie bądź nachalny. Nie zasypuj pytaniami oraz dobrymi radami. Bądź przy tej osobie, niech wie, że nie jest sama z kotłującymi się w głowie myślami i emocjami.

Jeżeli zdarzy się, że doświadczysz złości lub agresji od bliskiej Ci osoby po traumie, to nie obrażaj się i nie urywaj z nią kontaktu! Osoba po traumie doświadcza wielu emocji, z którymi może sobie nie radzić. Pamiętaj! Nawet jeżeli gniew będzie skierowany w Twoją stronę, to tak naprawdę jest to gniew na to, co się przytrafiło bliskiej Ci osobie. Została bardzo skrzywdzona, dlatego w tak trudnych chwilach (trudnych także dla Ciebie) pokaż wewnętrzną siłę oraz spokój i nie reaguj agresją na jego złość. Nie pozwól, aby, to co się teraz dzieje, zepsuło Wasze relacje. Wybuchy złości i gniewu po traumach są częste i są naturalną reakcją w nienaturalnej sytuacji. Musisz o tym pamiętać.

Poczucie, że w takich trudnych chwilach nie zostaje się samemu ze swoimi przeżyciami i problemami, uspokaja, niesie nadzieję i siłę do walki ze wspomnieniami.
 

Kiedy powinieneś zwrócić się o pomoc do psychotraumatologa?

Na traumatyczne zdarzenie nie mogłeś się przygotować czy zabezpieczyć przed jego ewentualnymi negatywnymi skutkami dla Twojej psychiki. To, jak szybko wrócisz do wcześniejszego dobrego funkcjonowania, zależy od wielu czynników. Wpływają na to cechy charakteru, wcześniejsze trudne, a nawet traumatyczne doświadczenia, to, w jaki sposób sobie z nimi poradziłeś, czy posiadasz wsparcie rodziny oraz inne.

W przypadku PTSD zdarza się, że czas nie leczy ran. Może on pogłębiać cierpienie i rozwijać kolejne objawy Zespołu Stresu Pourazowego, w tym depresję, ataki paniki.

Jeżeli traumatyczne wydarzenie znacząco wpłynęło na Twoje życie i martwi Ciebie to, co się teraz dzieje, to warto sięgnąć po pomoc. Jest to dużo lepsze rozwiązanie niż życie z uporczywymi wspomnieniami i skutkami traumy.

Istnieją wykwalifikowani psycholodzy, terapeuci, którzy potrafią pomóc pozbyć się negatywnych emocji związanych z traumą. Nie są w stanie wymazać Twoich wspomnień, bo Twój mózg to nie komputer, z którego można usunąć niewygodne treści. Jednak terapia ma na celu, abyś doszedł do takiego etapu, w którym będziesz  mógł myśleć o wypadku, o tym, co widziałeś i doświadczyłeś, jednocześnie nie oblewając się potem i nie czując strachu. Terapia daje Ci możliwość doświadczenia ponownego spokoju podczas jazdy samochodem, pozwala odzyskać  radości dnia codziennego.

Ważne jest, aby być uzbrojonym w wiedzę, która pozwoli dokładniej obserwować to, co się dzieje, i reagować w sposób adekwatny do sytuacji.

Małgorzata Bajko – psycholog, psychotraumatolog